لباس محلی زنجان

اگر از کاربران درناتریپ باشید خوب میدانید که یکی از دسته بندی های اصلی ما لباس های محلی استان های مختلف ایران است. امروز قصد داریم تا در این مقاله شما را با لباس های محلی مردانه و زنانه زنجان آشنا کنیم.
تبلیغات | AD
پوشاک زنان: لباس های سنتی استان زنجان در عین سادگی دارای زیبایی های خاصی میباشند که در پوشش سر، از سه نوع سربند استفاده میشود. ابتدا موی سر با پارچه ای به نام پوشن محافظت میشود و موی سر را با قوس پیشانی محکم میکند و ابزار دوم جهت محافظت از پوشن چنه التی یا زیرچانه نام دارد که از سکههای قلابدار به هم پیوسته و یا منجوق رنگارنگ تشکیل شده و از زیرچانه تا فرق سر پیچیده میشود.
یاشماق یا روسری پوشش سوم است که برای پوشیدن دهان، چانه و گردن مورد استفاده قرار میگیرد. پوشش بالا تنه ابتدا «جلیزقا» (جلیقه) است که بدون آستین میباشد.
نوع آستیندار این پوشش که «یل» نام دارد، مورد استفاده متمولین است. زیر جلیزقا پوششی به نام کوینک وجود دارد که اندکی از جلیزقا بلندتر است که از طرح های رنگارنگ و گرم استفاده میشود.
تومان بلند با نام شیلته شناخته میشود که برای رده سنی بالاتر از ۴۰ سال مورد استفاده قرار میگیرد و تومان کوتاه که قضا تومان نام دارد، مورد استفاده بانوان نوجوان است. پوشش پایین تنه «شلوار» نام دارد که معمولاً از پارچه تیره رنگ و ضخیم انتخاب میشود. شلوار دیگری تحت عنوان «نیم ساق» وجود دارد. از این شلوار در مهمانیها و مسافرتها استفاده میشود که در قسمت پا به جوراب مجهز است که نوعی جوراب شلواری است.

پوشاک زنانه
همانطور که توضیح دادیم، پوشاک زنان در قسمت سرپوش شامل سه بخش میشود. از دیگر موارد پوشش زنانه میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
چرقد: روسری به ابعاد ۵/۱ * ۵/۱ متر است و از پارچه «گوزگوز» یا «حریال» (ابریشم) تهیه میشود. این سرپوش در روستاهای آب بر و آستاگل «یایلیق» و در روستای ئیدی بلاغ «آق چرقد» نامیده میشود. زنان جهت حجاب گوشهای از روسری خود را جلوی دهان خود میگیرند که به آن «یاشماق» گویند.
قره یایلیق: روسری به ابعاد ۵/۱*۵/۱ متر است و از پارچههای مختلف گلدار با زمینه مشکی تهیه میشود. این روسری فقط مورد استفاده زنان روستای آب بر است.
شال: روسری ابریشمی به ابعاد ۷۰/۱*۵۰/۱ متر است و زنان بالای بیست و پنج سال آن را به دور سر خود میبستند. این سرپوش مورد استفاده زنان روستاهای گنبد و کاروانسرا بود. با ذکر این نکته که در روستای کاروانسرا این سرپوش «پوشن» نامیده میشود.
چادر شب: این سرپوش را زنان با توجه به توان مالی خویش از پارچههای رنگی تهیه میکنند. این سرپوش در روستای آب بر «چادیر»، در روستاهای گنبد و ئیدی بلاغ «چرشو»، در روستای اورتا بلاغ «چرشاب»، در روستای کاروانسرا «چرشاد»، در روستای دلگی «چارشاب» و در سایر نقاط «چادر نامیده میشود.
روبند: روبند اغلب در مسافرتها و مراسم مورد استفاده قرار میگرفت. روبند در ناحیه جلوی چشم باز و در قسمت پیشانی بند، پارچههای داشت و زنان میتوانستند آن را در پشت سر گره بزنند. روبند در روستای کاروانسرا «اوربند» و در روستای آب بر
«آغ روبان» نامیده میشود.
کله یاغی: روسری به ابعاد ۵/۱* ۵/۱ از جنس ابریشم است که در روستای اورتا بلاغ به هنگام بردن عروس به پیشانی او میبندند.

تن پوش زنان
کوی نک: پیراهنی آستین دار با دکمه هایی در سر آستین و یقه ای گرد است که از دو قسمت بالاتنه و پایین تنه تشکیل شده است. نیم تنه این پیراهن گشاد بوده و در طرفین آن از قسمت های پایین چاک دار است. جهت تزیین لبه چاک ها دور آن را یراق و منجوق میدوزند. پیراهن جوانان تا زانو و پیراهن افراد مسن تا یک وجب بالای مچ پا بلندی دارد.
تومام: تومام یا تنبان، دامن چین دار و گشادی است که جهت تزیین آن، در دور آن یراق رنگی میدوزند. تومان در ناحیه کمر با بندی پشمی به نام تومان باغی محکم میشود. اندازه تومان جوانان کوتاهتر از تومان پیرزنان است. تومان را اغلب از پارچههای حریال، ناصریه تهیه میکنند.
پاچین: پاچین پیراهنی متشکل از دو قسمت بالاتنه و پایین تنه است که بالاتنه آن ساده و پایین تنه آن گشاد بوده و تا روی مچ پا میرسد. این پوشش در روستای دلگی و گنبد معمول بود.
پسته: جلیقه ای متشکل از پارچه مخملی است که دور یقه آن را یراق و سکه میدوزند. این جلیقه از جلو باز بوده و با چهار دکمه سفت میشود. این جلیقه در طرفین دو چاک به اندازه تقریبی چهار الی پنج سانتیمتر دارد و همچنین در قسمت جلوی آن دو جیب کوچک دیده میشود. این تنپوش در روستای گنبد «جلتقا» و در سایر نقاط «جلیقا» نامیده میشود.
یل: کتی آستین دار است که مانند کت های امروزی از جنس پارچه های ابریشمی در رنگ های یک دست و سنگین تهیه میشود و برای نگهداری سکه و پول در زیر بغل، جیبی دارد. بلندی یل تا روی کمر میرسد که دور یقه یل را برای تزیین سکهدوزی میکردند.
ارخالیق: ارخالیق مانند یل است، با این تفاوت که بلندی آن کمی پایینتر از کمر میرسد.
شلوار: شلوار معمولاً از پارچه تیره رنگ و ضخیم انتخاب میشود. شلوار دیگری تحت عنوان «نیم ساق» وجود دارد، از این شلوار در میهمانیها و مسافرتها استفاده میشود. این شلوار نوعی جوراب شلواری است و در قسمت پا به جوراب مجهز است.
پاپوش در این منطقه کفش را «ایاخ قابی» ayaxqabi مینامیدند و دارای انواع مختلف بود:
دوواندی مخملی dovandi maxmali: کفشی پاشنهدار، از جنس چرم و تقریباً به شکل پوتین است. این کفش در مراسمها و مسافرتها مورد استفاده قرار میگرفت.
ابهر ایاخ قابسی (کفش ابهری) bharayax.aqabsi: کفشی از جنس چرم با پاشنه بلند است و در شهر همدان ساخته میشود.
شیب رو: نوع دیگری کفش چرمی با پاشنه متوسط است و اغلب در مسافرتها و مراسم مورد استفاده قرار میگیرد. این کفش اغلب مورد استفاده طبقات مرفه جامعه است.
کالیش: نوعی کفش پلاستیکی (رزینی) با پاشنه بسیار کوتاه است و هنوز هم مورد استفاده زنان روستایی قرار دارد.
چاروق: یکی دیگر از پاپوشهای زنان شهری است و دارای زرق و برق و پاشنه است و توسط استادان این فن در خود شهر زنجان به شکل دمپایی تهیه میشود. کف چاروق از چرم دباغی شده است و رویه آن با نخهای گلابتون دوخته میشود.
جوراب: پاپوشی از جنس پشم گوسفند است و در نقشهای مختلف توسط خود زنان روستایی بافته میشود.
تزئینات زنانه عبارتند از انگشتر، النگو و بویماق که از سکههای پول قلابدار از تار منجوق آویزان شده و از چند ردیف تشکیل شده است. ناگفته نماند که «چنهالتی» (زیر چانه) نیز ضمن داشتن عملکرد خاص، نوعی عنصر تزیینی است.
لباس مردانه: لباس مردانه شامل کت و شلوار معمولی است. تنها پوشش سر که «کچه بورک» (کلاه نمدی) نام دارد برای مردان اجباری و از اهمیت خاصی برخوردار است و عدم استفاده از آن نوعی بیحرمتی به جامعه تلقی میشود. قبل از ورود کفشهای پلاستیکی سه نوع کفش با عملکرد جداگانه رایج بوده است. کفشهایی از نوع چارق و گیوه برای کارهای روزانه و کفش دوبندی که جهت مهمانیها و مسافرتها مورد استفاده قرار میگرفته است.

لباس محلی مردان استان زنجان
سرپوش های مردانه
کچه بورکی kecaborke: کلاهی نمدی به شکل گود است.
کلاه بخارایی: از جنس پوست بره و به شکل گرد دوخته میشود.
کلاه لبهدار: کلاهی گرد و کمی بلند با لبه مدور است و بیشتر توسط طبقات مرفه در مسافرتها و مراسم مورد استفاده قرار میگیرد.
کلاه قزاقی: کلاهی گرد و استوانهای شکل است.
شفگه safga: کلاهی است نوکدار که از پارچه فاستونی تهیه میشود. این کلاه را اغلب از بازار شهر زنجان تهیه میکنند.
تاسکی: این کلاه گرد و دوکی شکل با اتصال شش یا هفت ترکه دوخته میشده است.
کانفا kanfa: کلاهی است گرد که از نخ پنبه یا کاموا بافته میشود.
شال بورکیsalborki: کلاهی است به شکل عرقچین که از چهار ترکه نوع شال بافت تهیه میشود. لبه این کلاه را با پارچه مشکی رنگ میدوزند که در اصطلاح محلی به آن کوبه koba میگویند . امروزه بیشتر آقایان از این کلاه استفاده میکنند.
تن پوش های مردانه
کوینک: پیراهنی یقه گرد و آستین دار از جنس مثقال و ابریشم است. این پیراهن از زیر گردن تا روی سینه باز بوده و دارای سه دگمه است.
جلیقه: این تن پوش از دو قسمت رو و پشت شکل میگیرد. پارچه قسمت پشت اغلب از متقال مشکی رنگ و پارچه قسمت رو از نوع شال بافت است. همچنین دو جیب و دو چاک کوچک در قسمت پهلو دارد. در روستاهای اورتابلاغ به این تن پوش «پسته»، در گنبد «جلتقا»، در ئیدی بلاغ و تلخاب «کؤینک اوستی koynak usti و در سایر نقاط جلیقا گفته میشود.
کت: این تنپوش به شکل کتهای امروزی است و از پارچه دستباف محلی به نام «شال» تهیه و دوخته میشود. این تنپوش در روستاهای تلخاب و ئیدی بلاغ به «اوی ما»، در آستاگل «چوخا»، در اورتا بلاغ «پنجه»، در گنبد «کوت» و در سایر نقاط به «شال کتی» معروف است.
ستره setra: این کت که در روستاهای ئیدی بلاغ و تلخاب مورد استفاده قرار میگیرد، از جنس پارچه وطنی با یقه گرد و آستیندار و از ناحیه جلو باز و بدون دگمه است. کت ستره توسط شالی که بر روی کمر بسته میشود، بر بدن شخص محکم میگردد. بلندی این کت تا روی زانو میرسد.
سردریsardari: این تنپوش آستیندار از جنس ماهوت یا شال تهیه میشود و بیشتر طبقه مرفه از آن استفاده میکنند. بلندی این تن پوش کمی پایینتر از زانو است. نیم تنه پایین سردری در ناحیه کمر چیندار و گشاد است.
پلتو paltov: این تنپوش به شکل پالتوهای امروزی است و نیم تنه بالایی آن چند دگمه در لبه دارد.
کؤرکkurk: جنس این تنپوش آستیندار از پوست و آستر آن از متقال است. بلندی این تنپوش تا روی زانو میرسد و اغلب طبقات مرفه از آن استفاده میکنند.
شالوار: این شلوار خشتکدار مانند شلوارهای راحتی امروزی از پارچه متقال تهیه و دوخته میشود. این شلوار در ناحیه کمر با بندی به نام «تومان باغی» محکم میگردد. این تنپوش در روستاهای اورتا بلاغ به «باغلی شالوار» و در کاروانسرا به «خمسه» معروف است.
شال شالواری: نوع دیگری از شلوارهای محلی است و توسط زنان روستایی از پشم تابیده شده گوسفند تهیه میشود.
پیراهن پشمی: پیراهنی آستیندار یا بدون آستین با یقه هفت از پشم تابیده شده گوسفند است. این پیراهن در روستای تلخاب «جاکیت»، در گنبد «چکمه کوینکcakmakoynak » و در اورتابلاغ «یون کوینک» نامیده میشود.
کپنک kapank: تن پوشی نمدی و بدون آستین است و بلندی آن تا پایین زانو میرسد. این تن پوش مورد استفاده چوپانان است.
پاپوش
ساق بند: ساق بند از پشم به عرض پانزده سانتیمتر و به طول یک متر تهیه میشود آن را دور ساق پا میپیچانند. ساق بند را در روستاهای اورتابلاغ و گنبد «پتاوا patava » در تلخاب و ئیدی بلاغ «دولاخ dolax » مینامند.
جوراب پشمی: پاپوشی پشمی و دارای نقشهایی چون گیلانداری، قلمدانی و سایه است و توسط زنان بافته میشود.
چاریخ: کفشی است که از پوست گاو تهیه میشود. دو طرف آن حدود چهار سانتیمتر به طرف بالا تا شده و رویه آن را با رشتههای باریک پوست ـ به صورت ضربدری ـ روی پا محکم میکنند.
گیوه: رویه گیوه از نخ پنبه بافته میشود و کف آن از چرم است. کف برخی از گیوهها از پارچه است.
شیب روsibru : همان کفشهای معمولی و پاشنهدار امروزی است که دارای رویه چرمی و بعضاً کف چرمی است.
پوشاک نوزادان زنجانی
کوینک: این پیراهن از جنس متقال با یقه گرد و آستیندار است و از پشت گردن باز و با دو دگمه بسته میشود.
عرقچین: کلاهی گرد و سفید رنگ است و با بندی در زیر چانه محکم میشود.
آنناچالما annacalma: روسری سه گوشی است که آن را روی پیشانی نوزاد، دور سر میبندند.
دوشلوح: سینهبند یا به عبارتی پیش بند پارچهای کوچک است.
بله bala (قنداق): پارچهای چهارگوش است که آن را به شکل سه گوش تا کرده و به بدن بچه میپیچند.
شورتوک surtok: ریسمان تقریباً کلفتی از جنس پشم تابیده است و با آن قنداق را میبندند.
همزمان با رشد صنعتی و گسترش شهرنشینی به خصوص در شهرهای بزرگی چون شهر زنجان پوششهای یاد شده تغییر یافته و حتی برخی از آنها به فراموشی سپرده شدهاند. در حال حاضر در شهرها و روستاهای بزرگتر استان، پوشش غالب زنان و مردان را همان پوشش معمولی رایج در کل کشور تشکیل میدهد و برای دیدن پوششهای محلی بایستی به روستاها و شهرهای کوچک استان که نفوذ صنعتی کمتر بوده است، مراجعه نمود .همچنین در بنای رختشویخانه شهر زنجان که به موزه مردمشناسی تغییر کاربری داده است، میتوان پوشش سنتی زنان و مردان این استان را مشاهده نمود.