سوغات و صنایع دستی ارومیه

شهر ارومیه یکی از کلان شهر های ایران است که مرکز استان آذربایجان غربی می باشد. ارومیه با بناها، مساجد، کلیساها، خانه‌ها و دروازه‌های تاریخی بی شمار یکی از شهرهای زیبا و مهم ایران محسوب می‌شود. یکی از سوالات مطرح در سفر به ارومیه این است که سوغات ارومیه چیست ؟‌ صنایع دستی ارومیه چه ویژگی هایی دارند؟ بهترین نقل ارومیه کدام است؟

سوغاتی‌های ارومیه بیشتر خوراکی هستند و اگر به این شهر بروید محال است که با نقل‌های خوشمزه ارومیه و یا عرق‌های سنتی برنگردید.

خوراکی ها

نقل ارومیه

بدون شک نقل های طعم دار محبوب‌ترین و پرطرفدارترین سوغات ارومیه است. نقل از گذشته در میان ما ایرانی‌ها جایگاه خاصی داشته و در بسیاری از مواقع به‌جای قند در کنار چای مصرف ‌شده است. امروز بسیاری از نقل‌هایی که در سطح شهرها دیده می‌شود با دستگاه ساخته می‌شود، درگذشته ساخت نقل به روش سنتی کاری بسیار سخت بود. برای تهیه نقل به روش سنتی ابتدا شکر را حرارت می‌دهند تا ذوب شود و سپس مغزهایی از خشکبار را به آن اضافه می‌کنند و در نهایت اسانس و مزه موردنظر را به آن اضافه می‌کنند.

در ارومیه برای مزه دار کردن نقل از طعم دهنده هایی چون بیدمشک، دارچین، زعفران، وانیل و اسانس میوه‌های مختلف استفاده می کردند.

نقل‌ها از نظر اندازه هم دسته‌بندی‌هایی دارند و در اندازه‌های ریز، متوسط و درشت به فروش می‌رسند. می‌توان گفت نقل یکی از خوشمزه‌ترین سوغاتی‌های ارومیه است. به دلیل بافت نرمی که این نقل ها دارند به نقل ابریشمی نیز شناخته می شوند. امروزه این نقل‌ها در اقصی نقاط ایران در دسترس مردم است.

نقل‌های ارومیه در مزه‌های مختلفی ازجمله نقل بیدمشک، نقل زعفرانی و نقل گل محمدی عرضه می‌شود و به دلیل محبوبیت این سه طعم مختصر توضیحی در رابطه با هر یک از طعم‌ها در ادامه شرح داده می‌شود.

نقل بیدمشک

بیدمشک یکی از گیاهان بومی ارومیه است. برای تهیه نقل بیدمشک، خلال بادام را برای مدتی در گیاه بیدمشک می‌خوابانند و سپس روکش سفید را از شکر و آب باهم ترکیب می‌کنند. پس از طی کردن این مراحل نقل تقریبا آماده سرو شدن است، ولی درنهایت فن نهایی بر روی کار اجرا می‌شود. برای بهتر شدن مزه نقل‌ها در انتها به نقل‌ها عرق بیدمشک اضافه می‌کنند. عمل معطر کردن خلال بادام با عرق بیدمشک کاری بسیار هزینه‌بر است و باید توجه کرد که بسیاری از نقل‌ها با اسانس بیدمشک معطر شده‌اند. نقل بیدمشک به نقل ابریشمی معروف است، چون ظاهری شبیه به ابریشم دارد.

نقل زعفرانی

مراحل تهیه نقل زعفرانی هم شبیه به مراحل تهیه نقل بیدمشک است با این تفاوت که در تهیه این نقل از گردو برای مغز استفاده می‌شود و برای روکش کردن نقل‌ها از اسانس زعفران استفاده می‌شود.

نقل گل محمدی

نقل گل محمدی یکی از محبوترین نقل ارومیه است. راه حل تهیه نقل گل محمدی و نقل بید مشک مشابه هم می‌باشد. گل محمدی عطر و بویی خوش دارد و ما ایرانی‌ها در تهیه دوغ، ماست و بسیاری از خوراکی‌های دیگر از آن به‌عنوان یک اسانس خوش‌بوکننده و طعم‌دهنده استفاده می‌کنیم. تفاوت ظاهری آن با دیگر نقل‌ها این است که برای روکش آن از گلهای محمدی خشک بهره می‌برند. بدون شک ظاهر زیبا و بوی بی‌نظیر گل محمدی سبب جذب هر ذائقه‌ای به این نوع از نقل خواهد شد.

حلوای ارومیه

از دیگر سوغات ارومیه که محبوبیت زیادی در بین مسافران و ارومیه ای ها دارد حلوای ارومیه است که در طعم های مختلفی تهیه می شود.

حلوای هویج ارومیه

حلوای هویج و گردو از محبوب‌‌ترین حلوا‌های ارومیه محسوب می‌شود. حلوای هویج که به عنوان دسر طبخ می‌شود از ترکیب شیره انگور، هویج رنده شده و مغز گردو تهیه می‌شود. طرز تهیه حلوای هویج ارومیه به این شکل است که ابتدا هویج رنده شده را پخته و سپس شیره انگور و شکر، به آن افزوده می‌شود. زمان تهیه و سرو حلوا‌ی هویج در ارومیه، اغلب میهمانی‌ها و بطور خاص در شب‌ یلدا است. این حلوا علاوه بر اینکه در منزل طبخ می‌شود در کارگاه‌های بزرگ و کوچک نیز به شکل صنعتی تولید می‌شود و در بازارهای سنتی ارومیه آن را به عنوان سوغات به مسافران و گردشگران ارائه می‌دهند. ارومیه شهر نقل و حلوا است و در این سفر به این شهر حلوای آن را امتحان کنید.

حلوای گردو

حلوای گردو یکی از لذیذترین خوراکی‌های ارومیه است. حلوای گردو به جهت داشتن گردو و شیره انگور طبعی بسیار گرم دارد به همین دلیل استفاده از آن در شب‌های سرد بسیار مرسوم است. برای تهیه حلوای گردو، در یک دیگ مسی شیره انگور، گلوکز و شکر را حرارت می‌دهند و بعد از اینکه مواد به جوش آمد، گیاه چوبک را به آن می‌افزایند و به مدت دو تا سه ساعت در دستگاه مخصوصی هم می‌زنند تا سفت شود و در پایان مغز گردو و پسته را به آن اضافه می‌کنند. شهرت و محبوبیت این حلوا به حدی است که علاوه بر مصرف این حلوا در ارومیه مقدار بسیاری از آن به دیگر نقاط ایران صادر می‌شود و به‌عنوان یک سوغات محبوب از شهر ارومیه موردتوجه بسیاری از مردم است. حلوای گردویی ارومیه بسیار خاص،خوشمزه و طعمی که هیچگاه فراموش نخواهید کرد.

این سوغاتی شیرین ارومیه با بسیاری از حلواهایی که تا کنون تجربه خوردنش را داشته اید تفاوت داشته و ارزش غذایی آن واقعا بالاست. یک منبع غنی و کاملا طبیعی برای بدست آوردن انرژی از دست رفته می باشد.

عرقیات ارومیه

استان آذربایجان غربی یکی از خوش آب و هوا ترین استان‌های ایران است که به دلیل مساعد بودن آب و هوای این منطقه گیاهان دارویی و کوهی زیادی در این منطقه پرورش داده می‌شود. از بسیاری از گیاهان دارویی و کوهی عرقیجات تهیه می‌شود که این عرق‌ها برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مفید و مؤثر است.

از معروف ‌ترین عرقیات ارومیه می ‌توان به عرق بید مشک و بادرنجبویه اشاره کرد.از دیگر عرقیجات مفید این منطقه می‌توان به عرق بهارنارنج، گلاب، بومادران، برگ بید، برگ گردو، بابونه، پونه، ترخون، پیچک، خاکشیر، شاتره، شوید، شنبلیله، گل‌گاوزبان، کلپوره، کیالک، کاکوتی، کاسنی، کرفس، مرزه، نسترن، کاهو، هندوانه کوهی، یونجه و هفت گیاه اشاره کرد.

عرق بیدمشک

بیدمشک گیاهی است که به فراوانی در آذربایجان غربی یافت می‌شود و در بسیاری از زمینه‌ها از آن استفاده می‌شود. از عرق بیدمشک برای معطر کردن غذا، شربت استفاده می‌شود. ازجمله خواص دارویی عرق بیدمشک می‌توان به درمان سرگیجه، کم‌خونی و تقویت قلب اشاره کرد.

عرق بادرنجبویه

بادرنجبویه داروی موردعلاقه ابوعلی سینا بود که جهت تقویت قلب و انبساط روح تجویز می‌کرده است. استفاده از بادرنجبویه به‌عنوان داروی ضدافسردگی در قرن هفدهم رواج داشته است. آزمایش‌های جدید بر روی حیوانات نشان می‌دهد که این گیاه همانند یک داروی مسکن بر روی دستگاه عصبی مرکزی عمل می‌کند و به همین دلیل آرام‌بخشی مؤثر است. از بادرنجبویه برای درمان ضایعات ویروس مثل تبخال هم استفاده می‌شود.

شیرینی‌های سنتی سوغات ارومیه

شیرینی‌های ارومیه قدمت بسیاری دارد و از گذشته در ارومیه افراد به پخت شیرینی مشغول بودند، ولی امروزه به‌صورت کارگاهی پخته می‌شود. ازجمله شیرینی‌های سنتی ارومیه می‌توان به لوزانک، تنور شیرینی سی، سوجوق، تره حلوا، دوشاب حلوا و نسا حلوا اشاره کرد.

لوزانک

لوازنک یا باستخ در زبان محلی ارومیه، شیرینی است که از شیره انگور، نشاسته، گلاب و آب تهیه می شود که به اصطلاح به آن مسقطی می گویند. برای تزئین لوزانک از مغز پسته و گردو استفاده می کنند، لوازنک از محبوب ترین سوغات ارومیه است و در بسیاری از مهمانی های رسمی از آن برای پذیرایی استفاده می شود.

تنور شیرینی سی

در تهیه این شیرینی، از ماست و آرد استفاده می‌شود. پس از مخلوط کردن ماست و آرد به شیرینی شکر اضافه می‌شود و بعد از فرم دادن به خمیر روی آن تخم‌مرغ زده و در تنور می‌گذارند و این شیرینی انتخاب خوبی به‌عنوان سوغات است.

سوجوق

سوجوق از شیرینی‌های خوشمزه ارومیه است. برای تهیه سوجوق از شیره انگور و نشاسته و گلاب استفاده می‌شود. پس از مخلوط کردن این مواد خمیری حاصل می‌شود که داخل آن را بامغز گردو پر می‌کنند، سپس به‌صورت نواری گرد به آن شکل می‌دهند، به قطعه‌های کوچک برش می‌زنند و با پودر نارگیل آن را تزئین می‌کنند.

نان‌های سنتی ارومیه

خوراکی‌های خوشمزه ارومیه تمامی ندارد، یکی از لذیذترین خوراکی‌ها و سوغاتی‌های ارومیه، نان‌های سنتی این شهر است. ازجمله نان‌های سنتی ارومیه می‌توان به تنوره چره، یخاچره، ارده، جزلا چره و تاواچره اشاره کرد. که در مورد هر کدام به اختصار توضیح می دهیم.

تنور چره

نانی سنتی است که در بسیاری از روستاهای آذربایجان پخته می‌شود. ازجمله مواد استفاده‌شده در این نان می‌توان به چره آرد گندم، نمک و آب اشاره کرد.

یخاچره

نانی است که از ترکیب آرد گندم و شیر تهیه می‌شود و روی آن را با زرده تخم‌مرغ آغشته می‌کنند.

نان ارده

این نان از ترکیب آرد و شیر و خمیر نان به وجود می‌آید. پس از ترکیب مواد و تقسیم خمیر به قطعات کوچ روی آن را با زرده تخم‌مرغ می‌پوشانند و سپس آن را در روغن سرخ می‌کنند.

جزلاچره

نانی است که از ترکیب آرد و کمی پیاز و دنبه پخته می‌شود. و اما نان تاواچره، این نان لذیذ از ترکیب آرد گندم، آب و گردو تهیه می‌شود.

صنایع‌دستی ارومیه

در کنار خوراکی‌های خوشمزه ارومیه، نباید صنایع‌دستی زیبای این شهر را فراموش کرد. صنایع‌دستی ارومیه کم نیستند و ازجمله آن‌ها می‌توان به گلیم، معرق، سفالگری، جاجیم، منجوق‌دوزی، وسایل چوبی، رنگرزی و چاپ‌های سنتی و منبت‌کاری اشاره کرد.

فرش

ارومیه را می‌توان به‌عنوان یکی از قطب‌های فرش دست‌باف ایران شناخت که سهم زیادی از صادرات فرش کشور متعلق به این منطقه است. در میان شهرهای استان‌های آذربایجان غربی خوی، ارومیه، تکاب، بوکان، شاهین‌دژ و میاندوآب در زمینه بافت فرش نفیس پیشرو هستند، اما در این میان فرش ریز ماهی و افشار آهنین شهرهای خوی و تکاب به دلیل ظرافت و استحکام بالا شهرت زیادی دارند و حتی در سطح بین‌الملل هم به عنوان صنایع دستی ارومیه شناخته‌شده است. ازجمله شاخص‌ترین ویژگی‌های فرش دستباف آذربایجان غربی رنگ و طرح آن است، که علاوه بر ثابت بودن زیباست.

ظریف‌کاری

یکی از رایج‌ترین صنایع دستی ارومیه ظریف‌کاری بر روی چوب است که در دسته سوغات ارومیه نیز قرار می گیرد. در این هنر زیبا بر اساس یک طرح مشخص قطعات چوب را بر روی شی‌ء توسط چسب قرار می‌دهند و مراحل انجام این کار شباهت بسیاری با منبت‌کاری دارد. چوب مورداستفاده در ظریف‌کاری چوب درخت سنجد، گلابی، گردو، صنوبر و سرو است.

رودوزی

رودوزی از شاخه‌های هنر سوزن‌دوزی است که برای ایجاد آن روی پارچه ساده را به‌وسیله نخ‌های ابریشمی رنگی می‌پوشانند و ایجاد طرح بر روی این پارچه‌ها بیشتر یک طرح و نقشه‌های ذهنی است. این کار توسط زنان و دختران خانه‌دار در کنار کارهای روزمره برای پر کردن اوقات بیکاری انجام می‌شود. رودوزی یکی از محبوبترین صنایع دستی ارومیه در میان بانوان است.

پیکرتراشی

پیکرتراشی در ارومیه هنر ایجاد مجسمه‌ از جنس چوب است. درواقع پیکرتراشی همان هنر ساخت مجسمه‌های سنگی یا چوبی است که از قرن‌ها پیش رایج بوده است. قدمت این هنر در ایران بسیار قدیمی است، چرا که در آثار تخت جمشید نیز از نقش برجسته تا مجسمه را می‌توان شاهد بود.

رنگرزی و چاپ‌های سنتی

کلیه فرآورده‌هایی که به‌وسیله قلم‌مو، قالب و شابلون رنگ‌آمیزی می‌شود و پذیرای نقش می‌شود جزو چاپ‌های سنتی به‌حساب می‌آیند، البته در آذربایجان غربی عمدتا در زمینه رنگرزی فعالیت می‌کند و ازجمله شهرهای فعال در این زمینه می‌توان به ارومیه اشاره کرد.

صنایع چوبی ارومیه

از هنرهای قدیمی شهر ارومیه که از قرون گذشته به‌جامانده و اکنون به‌عنوان سوغات ارومیه بسیار محبوب است، می‌توان به منبت‌کاری اشاره کرد. علاوه بر منبت‌کاری هنر‌های قلم‌زنی و معرق‌کاری، نیز جز صنایع دستی ارومیه هستند. هنرمندان منبت‌کار این شهر، هنر خود را در قالب جعبه‌های تزیینی، تابلو‌ها و ظروف چوبی به نمایش گذاشته‌ و به‌ عنوان سوغات ارومیه عرضه می‌کنند. منبت‌کاران این شهر برای ساخت آثار خود از چوب گردو بهره می‌برند. این هنرمندان، چوب موردنیاز خود را در فصل پاییز و زمستان که زمان برش آن‌هاست از شهر سنندج تأمین می‌کنند و دلیل این امر نیز جنس مرغوب و رنگ‌های مناسب چوب درختان این شهر است. از طرح‌های زیبای مورداستفاده در آثار منبت شهر ارومیه گل و مرغ، گل‌وبوته و ختایی هست.

---