تالاب میقان | آدرس، تصاویر و دانستنی ها قبل از رفتن

تالاب میقان یکی از تالاب های استان مرکزی است که در ۸ کیلومتری شمال شرقی اراک و جنوب غربی داوودآباد قرار دارد.

ارتفاع تالاب از سطح دریا حدودا ۱۷۰۰ متر میباشد و سطح آب آن طی فصل های مختلف تغییر میکند. بارش‌های جوی، آب سه رودخانه قره کهریز، فراهان و شهراب و پساب تصفیه فاضلاب از منابعی است که آب این دریاچه را تامین میکند. وسعت تالاب حدود ۲۵٬۰۰۰ هکتار است که شامل دریاچه با سه جزیره در وسط، قسمت کویری و دشت‌های اطراف می‌شود.

از نظر دیرینه‌شناسی قدمت آن به دوره پالئوسن باز می‌گردد که در آن دوره به دلیل حرکت صفحه‌های تکتونیکی اطراف شکل گرفته‌ است. وجود تعداد زیادی از پرندگان مهاجر و همچنین کمیاب باعث شده که این تالاب از اهمیت ویژه ای برخوردار باشد. همچنین پوشش گیاهی منطقه بیشتر از نوع گیاهان شورپسند یا هالوفیت بوده که از این نظر نیز تالاب یکی از ذخیره گاه‌های مهم گیاهان شور کشور به‌شمار می‌رود. علاوه بر پرندگان، گونه‌های پستانداران، آرتمیا و انواع جلبک‌ آب شور از دیگر جانداران تالاب و محیط اطراف آن هستند.

به علت شوری آب، لایه‌های نمکی در منطقه دیده می‌شود، علاوه بر این گنبدهای نمکی نیز در سطح زیرین منطقه وجود دارند که تحت تأثیر گسل‌های منطقه باعث لرزه خیزی خفیف در منطقه می‌شوند.

این تالاب دارای بزرگترین منبع سولفات سدیم در کشور است که شرکت املاح معدنی ایران حق برداشت از معادن این تالاب را اخذ کرده‌است.

تالاب از نظر گردشگری، یکی از مراکز مهم طبیعت گردی و پرنده نگری کشور محسوب می‌شود. روز ۱۵ آبان به دلیل تجمع درناها در تالاب میقان، روز درنا نامگذاری شده‌است.

همزمان با افتتاح هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی محیط زیست، از تمبر تالاب میقان رونمایی شد.

وجه تسمیه و معنی میقان

میقان در لغت به معنای خوش باور یا آنچه که هر که بشنود باور کند، معنی شده‌است. تالاب در گذشته به نام «نمکزار فراهان» مشهور بوده‌است. در متون قدیمی نام تالاب را «چغاناوور» نیز ذکر کرده‌اند. به علاوه در برخی از متون قدیمی پرنده‌شناسی، نام ترکی «توزلوگل» را به تالاب نسبت دادند که به معنای آبگیر دارای گرد و خاک است. علت این نام‌گذاری، جابه‌جایی ذرات نمک و خاک رس توسط باد در فصل گرم بوده‌است.

از این تالاب با نام «کویر میقان» نیز یاد می‌شود که علت نامگذاری آن، تبخیر زیاد آب در تالاب است. اما نهادن نام کویر به معنای بیابان نیست، زیرا در فرهنگ ایران واژه کویر به جای پلایا بکار برده می‌شود.

تاریخچه و شکل گیری تالاب میقان

تالاب میقان از جمله آخرین حلقه‌های بوم‌شناسی حوضه آبریز دشت اراک است و تمامی آب‌های سطحی منطقه و آب‌های حاصل از بارش‌های جوی به آن وارد می‌شود.

تاریخ شکل‌گیری منطقه به دوران پالئوسن باز می‌گردد. در این دوره در اثر نیروهای تکتونیکی و فشار صفحه عربستان، منطقه دچار فروافتادگی شده و ارتفاعات اراک و آشتیان به موازات آن بالا آمده‌است. زمین شناسان معتقدند افتادگی بزرگی زون ایران مرکزی و زون سنندج – سیرجان در راستای شمال غرب به جنوب شرق که در امتداد گسل سراسری زاگرس قرار دارد، موجب تشکیل این تالاب گردیده‌است. کارشناسان برای این تالاب پیشینه‌ای دوهزار ساله را تخمین زده‌اند.

از نظر زمین ساختی، حوضه میقان از دو واحد بزرگ کوهستانی در حاشیه و دشت رسوبی در بخش میانی تشکیل شده‌است. حوضه میقان به صورت سیستم گرابنی است که در امتداد دو گسل، فرو افتاده‌است. علت بسته شدن و استقلال حوضه، چین خوردن و بالا آمدن ته‌نشست های زمان پالئوسن حاشیه شرق حوضه و هم‌زمان فرو افتادن دشت میانی در اثر رخداد تکتونیکی پاسادنین در عهد پلیستوسن است. ته‌نشست‌های این دوره شامل آبرفت‌های قدیمی، آبرفت‌های جوان، کفه‌های رسی و نمکی است که سطح نسبتاً پهناوری از حوضه را فرا گرفته‌ است.

در گذشته در وسط تالاب، جزیره کوچکی با خرابه‌های قلعه‌ای قدیمی وجود داشت. درباره تالاب افسانه‌هایی نقل شده‌است. گذشتگان قلعه مذکور را به نمرود و فرعون و اردشیر نسبت می‌دادند. یاقوت حموی درباره تالاب می‌گوید “ابن کلبی بر این گمان است که بلیاس حکیم این دریاچه را طلسم کرد که نمک آن در اختیار عموم باشد و اگر جلوگیری شود آبش کم‌کم بخشکد.” بعضی افراد سالخورده نقل کرده‌اند که در سال ۱۲۸۸ قمری آب دریاچه به واسطه خشکسالی فروکش کرد و راهی آجری تا جزیره وسط پدیدار شد که اهالی از آنجا رفت و آمد می‌کردند.

حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلوب خود در وصف منطقه فراهان، تالاب را این‌گونه توصیف کرده‌است :”و در آن ولایت بحیره‌ای است که آن را مغول «چغان ناوور» خوانند و در آن حوالی شکارگاه خوبست.” همچنین قزوینی در کتاب آثارالبلاد و اخبارالعباد درباره تالاب آورده :”در آنجا، نمکزاری است عجیب و آن، دریاچه‌ای است چهار فرسنگ در چهار فرسنگ. چون فصل پاییز شود آبهای آن ولایت را بدان دریاچه بندند و چون فصل بهار و تابستان شود و مردم را احتیاج به آب افتد، آب را بسته، برای زراعات برند.”

تالاب کویری میقان شامل یک دریاچه فصلی، کویر و دشت‌های آبرفتی است. نزدیکترین کوه به تالاب در ۱۰ کیلومتری جنوب شرقی آن واقع شده که «کوه تخت زرد» نام دارد و ارتفاع آن ۲۲۶۹ متر است. در وسط تالاب سه جزیره وجود دارد که بزرگترین آن‌ها ۵۰۰ متر است. این تالاب در پست‌ترین نقطه دشت فراهان و منطقه اراک واقع شده است.

ویژگی آب و هوایی و بومی

آب و هوای تالاب، مدیترانه‌ای گرم و خشک است. میزان بارندگی سالانه آن ۳۵۴ میلی‌متر و تبخیر سالانه آن چهار برابر میزان بارندگی یعنی ۱٬۴۴۶ میلی‌متر می‌باشد. منطقه اختلاف دمای سالانه بالایی دارد و گاهی به ۶۹ درجه سانتیگراد نیز می‌رسد.

این تالاب به دلیل وسعت، ویژگی‌های بوم‌شناختی و میزان تأثیرگذاری آن بر اقلیم منطقه و شهر اراک یک بوم‌سازگان حساس تلقی می‌شود و به دلیل زیست‌بوم شکننده، در سال ۱۳۸۷ به منطقه شکار ممنوع تبدیل شد. با توجه به ویژگی‌های ارزشمند و منحصر به فرد زیست محیطی، تالاب میقان شاخص‌های لازم برای پیوستن به تالاب‌های بین‌المللی و نیز منطقه حفاظت شده پرندگان مهاجر و همچنین ثبت به عنوان منطقه‌ای ملی طبیعی را داراست. پوشش گیاهی (گیاگان) در حاشیه تالاب ضعیف است و تنها در شمال غرب و جزایر میانی که سفره آب زیر زمینی بالاست گونه‌های گیاهی آتریپلکس و قره‌داغ (مهاباد) دیده می‌شود که به علت تبخیر و تعرق این گیاهان سطح، ایستایی در فصل تابستان پایین می‌رود و گونه‌ها برای دستیابی به آب برای ریشه‌های خود پایین می‌روند و به صورت چتری روی تپه را می‌پوشانند. این گیاهان هم‌زمان با رشد کردن از حرکت ذرات ماسه‌ها جلوگیری می‌کنند و باعث تشکیل نبکا می‌گردند. ارتفاع این نبکاها به ۱٫۵ تا ۲٫۵ متر می‌رسد. گونه‌های گیاهی اصلی منطقه، ۳ نوع هستند که شامل گونه‌های خانواده گندمیان، خانواده گون و خانواده شاهی می‌شود. در منطقه تعداد ۵۰ گونه گیاهی سازگار با شوری خاک وجود دارد. به‌طور کلی این منطقه ذخیره گاه مناسبی برای گیاهان هالوفیت است.

اقتصاد و گردشگری 

این تالاب دارای بزرگترین منبع سولفات سدیم در جهان می‌باشد. در بیش از ۱۴۷ متر مربع از کویر، معدن سولفات سدیم با ظرفیت ۴۷ میلیون تن وجود دارد. نزدیک به ۶۰ درصد از منابع سولفات سدیم کشور در تالاب میقان جای دارد. میزان ذخیره ماده معدنی در تالاب ۱۳۳ میلیون تن با عیار ۳۳٫۸۸٪ اعلام شده‌است. این ماده معدنی در تولید شوینده‌ها، پاک‌کننده، خمیر کاغذ، تولید شیشه، نساجی و چرم کاربرد دارد. تالاب میقان دارای ظرفیت‌های متفاوتی است که در کنار یکدیگر یک مجموعه کامل طبیعت‌گردی را ایجاد کرده‌اند. از دیگر پتانسیل‌های گردشگری تالاب می‌توان به پرنده نگری و گردشگری روستایی اشاره کرد. به همین دلیل این تالاب به عنوان منطقه نمونه گردشگری با محور طبیعت گردی معرفی شده‌است.

زیبایی این تالاب در تمامی ایام روز به ویژه در هنگام طلوع و غروب خورشید شگفت انگیز است و به همین دلیل گردشگران را به خود جذب می‌کند. همچنین شنیدن آواز پرندگان و پرواز آن‌ها در منطقه، جالب‌ترین قسمت گردشگری در کویر و تالاب میقان است.

آدرس: ایران، استان اراک، شهرستان مرکزی، تالاب میقان

---